Emma-Lee Amponsah richtte samen met Heleen Debeuckelaere in 2016 Black Speaks Back op, een ‘grassroots’ mediaplatform dat de aandacht vestigt op diverse en ondervertegenwoordigde verhalen van Afro-Belgen en Afro-Nederlanders. “Zowel bij Heleen als bij mij heerste een gevoel van misrepresentatie in de media. Niet alleen zagen we weinig mensen van kleur, wat we te zien kregen was doorgaans heel stereotyperend en negatief”, verklaart Amponsah het ontstaan van het platform. “Toen de film Black uitkwam, waren we helemaal overtuigd dat een alternatief initiatief nodig was. Die film leek veelbelovend, maar was gewoon een zoveelste reproductie van zwarte stereotypes, nota bene geregisseerd door niet-zwarte mensen van kleur die vooral leken te kapitaliseren op zwart leed.”

Na een brainstormsessie over het mogelijke concept Black Speaks Back bleek het gesprek op zich zo interessant dat ze het hadden willen opnemen: “Zo werd Black Speaks Back dus een audiovisueel mediaplatform”, zegt Amponsah. “Het begon als producties voor ons, door ons. Maar onze filmproductie EUphoria (2018) bleek ook een springplank voor de jongeren die eraan meewerkten: ze kregen visibiliteit en gingen hun talenten verder ontwikkelen in de kunstsector.”

Met die visibiliteit evolueerde de rol die de organisatie vervulde. “We gingen automatisch vaker mee in gesprek over inclusiviteit. Als organisatie werden we gevraagd daarover te schrijven, te reflecteren, of workshops te leiden. Zo deden we ook een residentie bij Kunstencentrum Vooruit en cureerden we samen een van hun internationale kunstfestivals. Tegelijk kregen we advies en ondersteuning bij onze producties en professionalisering”, aldus Amponsah. “Als je een van de weinigen bent die rond die thema’s werkt, word je al snel in het hokje van diversiteitsexpert geduwd. Die rol is belangrijk, maar ook overweldigend zonder structurele hulp. Zo verloren we ons eigen werk en visie wat uit het oog.” Met de pandemie keerde de organisatie terug naar zichzelf: “In 2020 gingen we terug panels produceren en die reeks was een groot succes. Nu heerst er na de lockdowns wat screen fatigue en is het tijd om ons aanbod weer te herdenken. Sociale media zijn interessant, omdat je er een ruim publiek kunt bereiken, maar als je volledig afhankelijk bent van zulke platformen moet je ook in hun neoliberale model meegaan en je content aan trends aanpassen. Dat strookt niet helemaal met ons doel. Wij streven naar duurzame, slow content. Het is dus een kwestie van de juiste balans te vinden.”

Die duurzame content wordt zowel in panels als films gegoten. “We werken momenteel actief aan twee producties: een Belgische docureeks met gesprekken tussen verschillende generaties en een Nederlandse kortfilm, beide rond het thema intimiteit. Maar we geven ook veel uit handen. We betrekken jonge makers en geven hun vrij spel. We willen een facilitator zijn en middelen vrijmaken voor die jonge, experimentele schrijvers, filmmakers en podcasters.”

“Vlaamse televisie wordt niet voor ons gemaakt”, vindt Amponsah. Of het platform dan de intentie heeft om ook producties voor mainstream media te gaan maken? “Misschien. Maar ik weet niet of we dan onze radicale vrijheid kunnen behouden. Wij brengen diversiteit in zwartheid naar voren en laten daarbij ook stemmen aan bod komen die niet altijd in de smaak vallen bij het bredere publiek. Daar zijn gevestigde instellingen denk ik nog niet klaar voor.” 

In Nederland is het media-aanbod diverser dan in Vlaanderen, maar dat maakt het verschil niet, meent Amponsah: “Dezelfde vragen spelen bij mensen van kleur in België en Nederland. Hetzelfde geweld geldt in het groter geheel: hoe meer je opklimt in de samenleving, hoe witter het wordt. Beide landen worden getekend door koloniale sporen en racisme, maar hoe de mensen daarmee omgaan, verschilt. Nederland heeft een langere traditie van radicaal activisme door de eerdere aanwezigheid van mensen uit de voormalige kolonies. Er is een duidelijke zwarte tegencultuur parallel aan de witte samenleving. In België is de lange afwezigheid van zwarte mensen merkbaarder en dat leidde bij velen tot een gevoel van eenzaamheid. Het is ook zo gek dat in Vlaanderen het woord ‘allochtoon’ nog actief wordt gebruikt, terwijl dat in Nederland officieel afgeschaft is. Soms krijgen wij berichten met de vraag naar stemmen van allochtone afkomst. Waar in godsnaam ligt Allochtonia dan, vraag ik me af?”

Toch is Amponsah hoopvol: “Het gaat traag, maar België heeft een enorme inhaalbeweging gemaakt de afgelopen tien jaar. Deels onder invloed van wat er zich buiten de grenzen afspeelde met Black Lives Matter in de Verenigde Staten, maar ook door culturele uitwisselingen met Nederland en Frankrijk. We kunnen nog heel veel opsteken van elkaar opsteken door enerzijds de assertiviteit van Nederland en anderzijds de integriteit van België.”

Souria Cheurfi richtte in 2018 Psst Mlle op: een Brussels intersectioneel, feministisch platform dat ondervertegenwoordigde artiesten promoot. “Ik focuste tijdens mijn studies al op feministische onderwerpen en behandel als journaliste ook veel identiteitsvragen. Daarnaast had ik een netwerk in het Brusselse nachtleven. Psst Mlle was een logische actie”, zegt Cheurfi. Ze organiseerde de eerste evenementen met alleen womxn artiesten bij Kumiko, maar de eerste verjaardag van het platform werd meteen al in de Beursschouwburg gevierd. “Maar waar we ons eerst op de muzieksector richtten, zijn we na het tweede jaar ook andere disciplines gaan betrekken bij ons verhaal, zoals performance. We organiseerden een tentoonstelling, we hielden dj-, muziekproductie- en bouwworkshops. Die willen we doorlopend kunnen blijven aanbieden, als een soort van school.”

Ondertussen is het team van Psst Mlle uitgebreid met Mika Oki (dj en Lyl Radio-programmator), Soumaya Phéline (dj), Andéa Istria (visual artist met een eigen cosmeticalijn), Shaïne Mahaux (lezingen en productie), Katia Lecompte en Daya Hallé (scenografie en muziekartiesten). Het programma voor 2022 is meer gestroomlijnd en werkt naar een duidelijk doel toe: “We zullen vanaf februari om de drie maanden vier evenementen zelf organiseren doorheen het jaar binnen het thema ‘Deconstructing the dancefloor’. Deze keer gaan we verder dan alleen praten over genderkwesties – al blijven onze rondetafelgesprekken een belangrijk deel van ons werk. We gaan de ruimte ook echt onder handen nemen. We breken met de klassieke clubsetting met een dj booth als statussymbool. Zo introduceren we bijvoorbeeld open decks waarbij iedereen met een USB-stick haar ding kan doen, maar ook met andere dj’s zal moeten communiceren”, legt Cheurfi uit. “Het belangrijkste doel is om een veilige ruimte te ontwikkelen in samenwerking met het publiek. Op het eerste evenement kunnen mensen hun ideeën op een muur achterlaten. Die gedachten nemen we dan mee in een workshop waarin de ruimte meer vorm zal krijgen. Zo gaan we door tot het laatste evenement van het jaar dat dan hopelijk voor iedereen veilig zal voelen.”

Die veiligheid in het nachtleven houdt Cheurfi al langer bezig. “Het was tijd om de daad bij het woord te voegen. De zalen staan doorgaans in voor de security, maar we kunnen er niet altijd op rekenen dat ze ook die veiligheid bieden, dus namen we het heft in eigen handen. We zijn geen veiligheidsagenten, maar we kunnen wel aanwezig zijn op evenementen en bijdragen tot een safe space voor het publiek”, zegt Cheurfi. “Ik hoorde enkele jaren geleden voor het eerst van Le Plan SACHA dat opleidingen biedt om veilig te leren omgaan met seksuele intimidatie en gewelddadige situaties. Al onze teamleden gaan die opleiding volgen en weten hoe ze moeten reageren wanneer mensen zich niet goed voelen.”

Sommige organisatoren lijken het goede voorbeeld van Psst Mlle te hebben opgemerkt. “Ze worden zich meer bewust van de problemen. Verschillende organisatoren vragen ons om advies rond safe spaces en betrekken ons daarnaast bij het programmeren van de avond”, zegt Cheurfi. “Dat is een belangrijk punt, want die zaken hangen samen. Programmatoren en medewerkers in clubs zijn nog steeds voornamelijk witte mannen. Het is een echte boys club en dat wordt weerspiegeld in de ruimte. Ze boeken bevriende — mannelijke — dj’s of telkens dezelfde paar vrouwelijke artiesten, alsof er niet meer talent voorhanden is. Die vrouwen krijgen zelden de peak slots of sluiting en zo verdienen ze dus minder dan hun mannelijke collega’s. Er is diversiteit binnen de teams in de evenementensector nodig. Ook mensen die opgeleid zijn rond deze kwesties. Zo krijg je een diverser programma en een diverser publiek. Anders blijf je alleen witte mannen aantrekken, dan voel je dat de sfeer anders is.”

“Er is altijd zo veel gedoe over non-mixed spaces, maar als het gros van de evenementen voornamelijk mannelijk is, is dat dan niet hetzelfde? We willen ons publiek bij dit vraagstuk betrekken. Hebben zij nood aan een feestje waar alleen vrouwen en genderminderheden welkom zijn? Het is een statement: kijk wat we moeten doen om ons veilig te voelen. Maar het is ook empowerend: dit is onze ruimte”, zegt Cheurfi. “Het betekent niet dat alle mannen agressors zijn en het is natuurlijk niet de bedoeling om alleen nog maar feestjes te gaan organiseren waar alleen womxn welkom zijn. Wat wij uiteindelijk willen bereiken is een ruimte waar iedereen zich veilig voelt. We zijn er nog niet zo lang als platform, maar ik ben trots op ons verhaal. Dat we aan iets bouwen, niet alleen met ons team, maar met andere organisatoren en zalen.”

Evelyne Van Hecke is mede-oprichtster van Moving Ground, een dansorganisatie in Borgerhout die zich richt op de inclusieve talentontwikkeling van stadsjongeren in kwetsbare situaties. “De organisatie is gegroeid uit onze wens om dans te maken. Maar omdat we uit milieus kwamen die doorgaans minder toegang hebben tot de podiumkunsten, waren onze projecten vanaf het begin sociale, inclusieve initiatieven”, legt Van Hecke uit. “Met enkele vriendinnen voerden we in 2016 een voorstelling op over wat het vandaag betekent om de Vlaamse identiteit te hebben, omdat we ons daarvan uitgesloten voelden. Ter voorbereiding gingen we met alle dansers, een diverse bende, op de Meir zitten en vroegen we voorbijgangers wie van ons Vlaams was. Telkens werd alleen het Duitse meisje dat nooit echt in België had gewoond, eruit gepikt. We hebben veel uit die voorstelling geleerd, we begrepen dat als we dit op jongere leeftijd hadden gedaan, we makkelijker onze weg in de podiumkunsten, maar ook de maatschappij hadden gevonden. Sindsdien richt Moving Ground zich op tieners. Bij ons komen vluchtelingen, mensen met een beperking en zoveel andere leden van onze maatschappij samen. We gaan in tegen wat polariseert, met onze projecten tonen we dat al die verschillende identiteiten ook samen kunnen werken.”

En dat heeft de organisatie geen windeieren gelegd. Dankzij hun inspirerende werk sleepten ze in 2018 de Cultuurprijs Diversiteit van Borgerhout in de wacht, mochten ze in 2019 ook de Europese Amateo Award voor amateurkunsten en in 2021 de Ultima voor amateurkunsten mee naar huis nemen. “Er zijn wel organisaties die zich richten op minderheden of kansarmen, maar slechts weinig die mensen uit verschillende werelden samenbrengen”, meent Van Hecke. “Je kunt bij projecten voor kansarmen ook kansrijken betrekken. Dansles wordt vaak apart speciaal voor mensen met een beperking gegeven. De valkuil is dat zij gereduceerd worden tot die beperking, terwijl ze zoveel meer kunnen dan dat ze misschien zelf beseffen. In onze projecten ontdekken ze vaak die eventuele verborgen talenten of passies door samen aan een productie te werken.”

Al doet de organisatie meer om de verschillende drempels weg te werken: “Gezinnen in armoede hebben moeite met inschrijvingsgelden. Als daar ook een andere thuistaal bij komt kijken, worden de ingewikkelde administratieve procedures er niet eenvoudiger op. Daarom hebben we het Moving Talent Plan opgezet om die gezinnen te begeleiden bij de eerste inschrijving”, zegt Van Hecke. “Een ander probleem is het idee dat de kinderen hun studies zullen verzaken. Dus praten we met de ouders. Ik kom zelf uit een kansarm gezin en ben de enige die gestudeerd heeft. Het verschil is dat ik ging dansen. Dat heeft me door school geloodst. We zien dat resultaat bij veel kinderen, dat ze zich beter voelen en het ook beter gaan doen op school.”

Bij Moving Ground gaat het niet om competitie, maar om plezier en ook wat realiteitszin. “We beschermen de kinderen tegen mogelijke teleurstellingen. We nodigen sterren uit en andere professionelen om hen te tonen wat er allemaal bij een carrière in de podiumkunsten komt kijken. Talent alleen is niet genoeg en niet alles moet snel of viraal gaan om goed te zijn. We helpen hen in te zien dat wat ze vaak als persoonlijk falen ervaren, eigenlijk te wijten is aan structurele discriminatie. Ze leren anders reageren op die situaties. Zo maken we ook ondernemerschap in hun los.”

“Het gaat erom zichtbaarheid te creëren. Veel mensen zijn zich niet bewust van de problemen, omdat ze er niet mee geconfronteerd worden. Dankzij onze voorstellingen voelen de kinderen zich gehoord en gezien”, aldus Van Hecke. “Mensen met een beperking moeten mee in de plannen geschreven worden, dat gebeurt nog te weinig. We hebben helaas de middelen niet om echt druk uit te voeren op het beleid, maar ik probeer in overleg met de stad daar toch altijd de aandacht op te vestigen. Als er bij gesprekken over een nieuw jeugdlokaal gevraagd wordt of het wel toegankelijk zal zijn, luidt het antwoord vaak dat het te moeilijk is. Je aanbod aanpassen is een investering, ja, maar niet alleen voor mensen met een beperking, ook voor bijvoorbeeld de grootouders die naar hun kleinkinderen komen kijken. Het is soms een vermoeiend proces, maar we houden vol.”

Daar is Van Hecke tot slot het trotst op, dat ze heeft volgehouden: “De verwachting mag niet zijn dat je alles kunt als je maar hard genoeg doorzet, zeker niet voor wie uit een kansarme omgeving komt. Maar ik ben blij dat wij ondanks alle tegenslagen niet hebben opgegeven, want we hebben dingen bereikt die mensen eerst utopisch vonden. Sommige jongeren schopten het tot grote producties, anderen konden hun thuissituatie verbeteren omdat ze zich leerden uiten. Het is mooi om te zien hoe zoveel jongeren uit een kwetsbare situatie bij ons terechtkwamen en er sterker zijn uitgekomen.”