Terwijl artistieke expressie, zeker in de beeldende kunsten, geassocieerd wordt met een individu, slaan steeds meer creatievelingen de handen in elkaar. Heel wat studio’s werken in duo, al pakken enkelingen het grootser aan. Mooie voorbeelden daarvan zijn Studio Collect, Stal Collectief of het Gents-Brusselse viertal Vormen, waarvan ieder lid een andere achtergrond heeft. “Mijn broer Emile studeerde taal- en letterkunde, mijn neef Edouard volgde na zijn bachelor architectuur de voortgezette opleiding meubelontwerp aan Thomas More in Mechelen, mijn jeugdvriend Jochen is opgeleid als architect en zelf studeerde ik kunstwetenschappen. Samen met mijn broer heb ik een tijdje voor het HISK gewerkt, waar we mee hielpen bij de productie van de werken. Daar, en in avondschool, leerden we de stiel”, vertelt Leon Duyck. “Aangezien we over een klein atelier beschikten, maakten we af en toe zelf dingen. Zo had Edouard bijvoorbeeld een lamp getekend, die we samen uitwerkten, en moest Jochen op een bepaald moment een kast maken voor een klant. In die periode speelden Emile en ik met de idee om een productiebureau op te starten, maar we zochten naar de juiste vorm. We werkten meer en meer in het atelier en hielden ervan om dingen te ontwerpen en creëren. Zo is Vormen heel organisch realiteit geworden. De naam ontleenden we aan het grafisch ontwerpbureau dat onze ouders dertig jaar geleden oprichtten.”

De voorbije jaren groeide het collectief gestaag. “Drie jaar geleden verhuisden we naar een groter atelier. Onder meer doordat we de investering en de energie die daarmee gepaard gaan door vier kunnen delen, kunnen we ons dat permitteren.

Een ander groot voordeel van de samenwerking is dat we bij grote producties de krachten kunnen bundelen en dankzij onze geoliede samenwerking veel sneller kunnen werken.

Bovendien staan we er nooit alleen voor. Die gemeenschappelijke drive is een gigantisch voordeel en een grote drijfveer”, vertelt Duyck.

Aan de andere kant verloopt het ontwerpproces trager dan bij een individuele ontwerper. “Elk idee wordt eerst uitvoerig besproken, voor we een prototype maken. Daarna gaat ook dat heen en weer en geven we er allemaal onze eigen visie op. Elk ontwerp moet binnen de filosofie van Vormen passen. Dat proces vraagt natuurlijk veel communicatie en kost best veel energie. Tegelijk impliceert het een soort traagheid. Al zien we dat eerder als iets positiefs, want we zijn ervan overtuigd dat het de goede kwaliteiten in een ontwerp naar boven haalt.”

Nu steeds meer mensen zelfstandig hun eigen zaak starten of als freelancer voor meerdere bedrijven werken, schieten de coworkingplekken als paddenstoelen uit de grond. Hoewel het minder nieuw is, verenigen ook kunstenaars zich op een bepaalde plek om er elk apart, maar tegelijk ook samen, te werken. Recent nog openden Zaventem Ateliers, met onder meer Studio Arno Declercq en Dim Atelier en ook Haptic House in Deurne, met onder meer Ben Storms en Nathalie Van der Massen, de deuren. Een ander mooi voorbeeld is Batiment A. “In 2012 was ik samen met onder meer kunstenaar Ief Spincemaille, schilder Sarah De Vos en percussionist Jo Zanders op zoek naar een dak boven ons hoofd in het centrum van Leuven. Dat vonden we in dit pand van de Regie der Gebouwen. Boven is er een bureau-eiland en enkele kleinere ruimtes om bijvoorbeeld te schilderen of ander contemplatief werk te doen, terwijl we beneden een gemeenschappelijk basismachinepark hebben ingericht.

Doordat wij er nu huizen, valt de leegstandstaks weg en blijft de gebruiksvergoeding die wij betalen relatief beperkt.

Het nadeel is dat we elk moment uit het gebouw kunnen worden gezet”, steekt ontwerper Bram Kerkhofs van wal.

De ‘bewoners’ van Batiment A komen uit de meest diverse artistieke disciplines. “Als we een nieuw lid aantrekken, geven we de voorkeur aan iemand die een totaal andere discipline beoefent dan de onze. Op die manier willen we ervoor zorgen dat we te allen tijde onze artistieke vrijheid volledig kunnen behouden. Tegelijk is het interessant om de mening van iemand uit een totaal andere discipline te horen. We vormen elkaars beste klankbord. Daarom proberen we ook samen te eten of koffie te drinken, want zo ontstaan er zeer organisch vaak interessante nieuwe inzichten”, vertelt Kerkhofs.

Hoewel ze meestal elk apart werken, ontstaan er soms meer diepgaande synergieën. “Het gebeurt wel eens dat de ene vanuit zijn expertise een bijdrage levert aan een specifiek project van een andere. Daarnaast maken we voor onze open studio-dagen altijd een gezamenlijke presentatie. Maar op zich zijn zulke samenwerkingen niet ons primaire doel. Het gaat er vooral over om met gelijkgezinden eenzelfde plek te delen en bij elkaar te rade te kunnen gaan. Tegelijk werkt het bijzonder motiverend om anderen zo passioneel en professioneel bezig te zien. Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat heerst er hier bedrijvigheid. We zijn een soort grote familie, die samen het bedrijf Batiment A runt. Dat samen mag je trouwens letterlijk nemen, want in onze vzw heeft iedereen bewust evenveel zeggenschap en heeft iedereen ook een specifieke taak in functie van de overkoepelende werking. Dat motiveert en vergroot de betrokkenheid.”

Niet alleen ontwerpers, maar ook andere, soms grotere creatieve bedrijven bundelen de krachten om beter te kunnen inspelen op de veranderende noden van de markt en hun klanten. Zo zijn Studio Wasabi en The Maffia open source platformen, waarop freelancers elkaar kunnen vinden en Hybrio Design, een samenwerking tussen vijf bedrijven die elk actief zijn in een complementair domein van design. Of ging de filmproductiestudio Caviar twee jaar geleden een partnership aan met het fotografenagentschap Initials LA. Daaruit ontstond het idee voor Caviar Collective. “Caviar heeft altijd geïnvesteerd in kleinere start-ups, maar nu hebben we er ook een naam op geplakt en communiceren we er meer over naar de buitenwereld. Daarmee spelen we in op de stijgende vraag van onze klanten naar een creatief totaalpakket.

Die evolutie is ook ingegeven door de beperktere budgetten en de nood aan transparantie.

Daarnaast moet alles sneller en flexibeler en is er een hang naar een nieuw soort authenticiteit en samenwerking. Vooral bijvoorbeeld modeklanten vinden het fijner om dichter bij het creatieve proces te staan en direct samen te werken met de film- en fotoploeg”, vertelt Lies Muys die als manager voor zowel Caviar als Initials LA werkt.

Naast die twee grote spelers maken kleinere bedrijven als Hurae, Cousteau, Selected by en Various deel uit van het collectief. “We beschikken elk over een totaal andere expertise, waardoor we elkaar sterker maken. Niemand komt in elkaars vaarwater. Hoewel onze onderlinge communicatie best veel extra tijd en energie vraagt, werpt ze regelmatig haar vruchten af. Want als klanten horen dat we bijvoorbeeld ook hun sociale media via Hurae kunnen doen of een virtual reality experience van Cousteau willen aanbieden, dan stellen ze die extra services meestal erg op prijs.”

Hoewel alle betrokken partijen hun eigen bedrijfsstructuur behouden, delen ze bepaalde aspecten. “Dankzij de samenwerking kunnen we het ons permitteren om een creatief directeur in dienst te hebben, die garant staat voor de kwaliteit van het creatieve totaalpakket. Bovendien helpt het ons te besparen op diensten van de backoffice, zoals IT, de servers of administratie. Aangezien ze uit één gedeelde pot worden betaald, kunnen we veel efficiënter omgaan met onze kosten. Een tijdje terug heeft Caviar haar productiecellen vanuit Brussel verhuisd naar Antwerpen en ze op hetzelfde plein ondergebracht als waar het kantoor van Initials LA is gevestigd.”

Na het ontwerpen en produceren komt de in de meeste gevallen moeilijkste stap: je product ook effectief aan de man brengen. Je als ontwerper of klein label in de markt zetten, is niet eenvoudig en kan best een kostelijk avontuur zijn. In de designwereld bundelen daarom onder meer Brut en Collectief Textiel de krachten, terwijl onder de noemer Entre Nous enkele modelabels de handen in elkaar slaan. “Persoonlijk geloof ik heel sterk in het bundelen van de krachten. Weliswaar op voorwaarde dat het DNA van de andere labels aansluit bij jouw eigenheid”, steekt mede-oprichtster en coördinator Ilke Christiaens van wal. “Voor onze eerste drie evenementen organiseerden we een pop-upshop waarbij mensen de ontwerpers en het verhaal achter de labels echt konden leren kennen. Meer dan om pure sales wilde het event merkverbredend en imagoversterkend werken. We willen de bezoekers prikkelen door op een atypische plek op te duiken en de stukken op een andere manier te laten beleven”, vertelt Christiaens. “Ons laatste wapenfeit was een samenwerking met SN3, een Antwerpse zaak die bekendstaat om haar highend-mode. Onze eigen meer midrange geprijsde labels daar op een sterke manier tussen plaatsen vormde opnieuw een boeiende uitdaging.”

Hoewel de kern van Entre Nous uit een zestal labels bestaat, nodigen ze voor elke editie enkele gasten uit. “De kerngroep is ontstaan met de hulp van Ann Claes van Flanders DC. "Door die kerngroep telkens uit te breiden met tijdelijke deelnemers zorgen we ervoor dat er elke keer iets nieuws te ontdekken valt, maar geven we de labels ook de nodige flexibiliteit. Want het is niet altijd even eenvoudig om elke keer opnieuw deel te nemen. Voor elk evenement stellen we dus alles opnieuw in vraag.

We bespreken de pijnpunten en proberen er een voor iedereen haalbaar antwoord op te bieden. In die zin functioneren we in eerste instantie als een denktank.

Bovendien wisselen we intern ervaring uit over bijvoorbeeld bepaalde boekhoudkundige programma’s of strategieën voor sociale media. Zo willen we het idee dat nog altijd sterk heerst in de modewereld, namelijk dat alle andere labels je concurrenten zijn, mee helpen doorbreken. Het is net heel belangrijk om je netwerk en ervaring te delen en om elkaar te ondersteunen. Of zoals onze Belgische spreuk luidt: eendracht maakt macht."